Erfrecht

Erfrecht

Meestal wordt een nalatenschap in goed overleg afgewikkeld bij een notaris. Gelukkig maar, want een sterfgeval is op zichzelf al ingrijpend genoeg. Soms ontstaat echter een onoverbrugbaar meningsverschil over de wijze waarop een nalatenschap moet worden afgewikkeld. Over opengevallen nalatenschappen kunnen namelijk veel verschillende discussies ontstaan en dat lijkt ook steeds vaker voor te komen. In een dergelijk geval kan het zinvol zijn om een advocaat als partijadviseur/-onderhandelaar in te schakelen.
 
Een advocaat heeft daarnaast de mogelijkheid om, indien geen overeenstemming wordt bereikt, het geschil voor te leggen aan de rechter. Door de bevoegde rechter kan dan een beslissing worden genomen over het geschil, zodat de nalatenschap / het geschil vervolgens verder kan worden afgewikkeld.

Geen enkel erfrechtgeschil is ‘gewoon’ of 'standaard’. Het erfrecht kent veel bijzondere regels en ook de fiscale wet- en regelgeving dient niet uit het oog te worden verloren. Specialisatie van advocaten in dit vakgebied is noodzakelijk om het beste resultaat te kunnen bereiken. De gespecialiseerde erfrechtadvocaten van Adriaanse van der Weel staan u graag bij om uw geschil voor u zo gunstig mogelijk op te lossen.

Versterferfrecht: vererving van de nalatenschap bij gebreke van een testament

Wanneer de erflater / erflaatster géén testament heeft opgesteld, wordt teruggevallen op het “versterferfrecht”, ofwel het wettelijk erfrecht. De wet bepaalt in dat geval wie de erfgenamen zijn en onderscheidt deze in vier groepen:

1. de echtgenoot of geregistreerd partner en kinderen van de overledene;
2. de ouders, broers en zussen van de overledene;
3. de grootouders van de overledene;
4. de overgrootouders van de overledene.

De “groepen” van erfgenamen (zogenoemde parentelen) worden achtereenvolgens bekeken. Dat houdt in dat pas wordt gekeken naar “de tweede groep” als binnen “de eerste groep” geen erfgenamen te vinden zijn. Houdt er echter rekening mee dat sprake kan zijn van plaatsvervulling. Dat houdt (bijvoorbeeld) in dat een afstammeling in de plaatst treedt van een vooroverleden ouder.
 

De wettelijke verdeling

De wettelijke verdeling geldt als de erflater op het moment van overlijden getrouwd was / of geregistreerd stond als partner én één of meer kinderen had. De nalatenschap van erflater wordt dan “van rechtswege” verdeeld. 

Onder kinderen wordt verstaan de eigen kinderen door geboorte, erkenning én geadopteerde kinderen. Pleegkinderen en stiefkinderen kunnen óók meedoen in de wettelijke verdeling, maar pas als dat in het testament van erflater is opgenomen. 

Gevolgen wettelijke verdeling

Het gevolg van de wettelijke verdeling is dat de hele erfenis direct naar de echtgenoot / geregistreerd partner gaat van de erflater. Het uitgangspunt van de wettelijke verdeling is dat de langstlevende echtgenoot ongestoord kan voortleven. De echtgenoot en de kinderen zijn, ieder voor gelijke delen, erfgenamen van erflater. De erfdelen van de kinderen zijn in de regel echter pas opeisbaar ná het overlijden van de langstlevende. Deze erfdelen kunnen eerder door de langstlevende worden uitgekeerd maar dit kan door de fiscus worden gekwalificeerd als een schenking (waarover schenkbelasting is verschuldigd).

De kinderen krijgen een zogenoemde niet opeisbare vordering in geld op de langstlevende. Over deze vordering is in beginsel geen rente verschuldigd. De vordering zelf wordt verhoogd, maar slechts indien en voor zover de wettelijke rente hoger is dan zes procent. Dit was in 2003 voor het laatst het geval. De langstlevende én de kinderen kunnen ook onderling een rentepercentage afspreken, maar let op: aan die afspraak kleven ook fiscale gevolgen.

Aansprakelijkheid van de langstlevende voor schuldeisers van de nalatenschap

Een ander gevolg van de wettelijke verdeling is dat de langstlevende echtgenoot die de nalatenschap zuiver heeft aanvaard, tegenover de schuldeisers verplicht is de schulden van de nalatenschap te voldoen. Als de nalatenschap door de langstlevende echtgenoot / geregistreerd partner beneficiair wordt aanvaard zal de nalatenschap éérst moeten worden vereffend volgens de wet.

Ongedaan maken van de wettelijke verdeling

De langstlevende kan de wettelijke verdeling ongedaan maken. Dit kan bijvoorbeeld zijn als de langstlevende en de kinderen een andere verdeling voor ogen hebben. Dit gebeurt doorgaans wanneer bijvoorbeeld sprake is van een woning en / of een onderneming die een kind graag zou willen overnemen / voortzetten. Op het moment dat de wettelijke verdeling ongedaan wordt gemaakt blijven de erfdelen gelijk en zullen de erfgenamen gezamenlijk zorg moeten dragen voor de verdeling van de nalatenschap. Let op: de termijn om de wettelijke verdeling ongedaan te maken is slechts drie maanden ná het overlijden van de erflater.

Zuiver aanvaarden, beneficiair aanvaarden of verwerpen?

Op het moment dat u erfgenaam bent in een nalatenschap dient u een keuze te maken of u de nalatenschap wil aanvaarden of verwerpen. Let op: een gemaakte keuze is – in beginsel – onherroepelijk. U kunt dus maar één keer een keuze maken. Er zijn drie keuzemogelijkheden; u kunt de nalatenschap verwerpen of u kunt de nalatenschap zuiver of beneficiair aanvaarden. Iedere keuze heeft zijn eigen (financiële) consequenties. 

Zuivere aanvaarding

Als de nalatenschap zuiver wordt aanvaard, volgt de erfgenaam de erflater op in zijn rechtspositie. Dat houdt in dat de erfgenaam van rechtswege eigenaar is geworden van alle goederen van de erflater, maar ook (met zijn privévermogen) aansprakelijk is voor de schulden van de nalatenschap. Let op dat ook sprake kan zijn van het zuiver aanvaarden van een nalatenschap, wanneer een erfgenaam zich als “heer en meester” gedraagt over de goederen van de nalatenschap. 

Is eenmaal zuiver aanvaard, dan staat die keuze in beginsel vast. Echter, in bepaalde gevallen is het desondanks mogelijk om de nalatenschap – ná zuivere aanvaarding – alsnog beneficiair te aanvaarden. Er zal dan sprake moeten zijn van een op het moment van zuivere aanvaarding onbekende schuld van de nalatenschap (welke men ook niet “behoorde” te kennen). Beneficiaire aanvaarding is in dat geval mogelijk binnen drie maanden na de ontdekking van die schuld. Voor beneficiaire aanvaarding is in dit geval een machtiging van de kantonrechter vereist. Een tijdig advies is van groot belang.

Beneficiaire aanvaarding

Wanneer de nalatenschap beneficiair wordt aanvaard, bent u als erfgenaam (in beginsel) niet aansprakelijk voor de schulden met uw privévermogen. Uw privévermogen blijft dan gescheiden van het vermogen van de nalatenschap. Door het beneficiair aanvaarden moet de nalatenschap wel op een juiste manier worden vereffend. Als dat niet gebeurt, loopt u het risico (alsnog) aansprakelijk te zijn, met privévermogen. Na beneficiaire aanvaarding zijn alle erfgenamen vereffenaar. Dat kan leiden tot een impasse. Om die reden kan het zinvol zijn om de kantonrechter te verzoeken een professionele vereffenaar te benoemen. Voor minderjarige erfgenamen geldt overigens dat de erfenis in beginsel altijd beneficiair dient te worden aanvaard.

Verwerping

Als laatste kunt u de nalatenschap verwerpen. Hierdoor bent u geen erfgenaam meer en zult u niet betrokken zijn bij de afwikkeling van de nalatenschap. Houdt er rekening mee dat ook hier sprake kan zijn van plaatsvervulling, waardoor uw afstammelingen u mogelijk opvolgen als erfgenaam. Voor minderjarige afstammelingen geldt dat een erfenis – in beginsel – van rechtswege beneficiair wordt aanvaard, waardoor u als wettelijk vertegenwoordiger álsnog zult moeten zorgdragen voor de vereffening van de nalatenschap. 

Als wettelijk vertegenwoordiger kunt u dan ook – onder omstandigheden - de kantonrechter verzoeken om de nalatenschap namens de minderjarigen te verwerpen. Ook hiervoor geldt dat een dergelijk verzoek binnen een bepaalde termijn zal moeten worden gedaan. 

Legaten

In testamenten komen regelmatig een of meerdere legaten voor. Met een legaat kan de erflater bepaalde bezittingen achterlaten aan bepaalde personen / instanties. Een voorbeeld kan zijn dat de erflater een schilderij “legateert” aan zijn beste vriend. De persoon aan wie een legaat wordt vermaakt wordt ook wel een “legataris” genoemd. 

Een legaat is een vorderingsrecht, dat geldend kan worden gemaakt tegen de gezamenlijke erfgenamen óf tegen een nader in het testament bepaalde persoon. Een legataris is dan ook een schuldeiser van de nalatenschap. Een legaat hoeft niet te worden aanvaard. Een legaat kan (ook) worden verworpen. Het legaat kan bijvoorbeeld worden geweigerd omdat u het legaat simpelweg “niet wilt”, of omdat aan het legaat voorwaarden zijn verbonden waaraan u niet aan wilt en/of kan voldoen.

Uitgangspunt is dat het legaat direct na het overlijden van de erflater opeisbaar is. Betreft het legaat een vordering in geld, dan geldt dat het legaat pas opeisbaar wordt vanaf zes maanden ná het overlijden van de erflater. Let op: de erfgenamen (/ of de executeur) zijn verplicht om degene aan wie een legaat toekomt op de hoogte te stellen van dit legaat. 

Uitleg van het testament

Testamenten zijn niet altijd even duidelijk. Daardoor kan er (gemakkelijk) discussie ontstaan over de manier waarop het testament moet worden uitgelegd. Bij de uitleg van een testament dient te worden gekeken naar de verhoudingen die het testament wenst te regelen en naar de omstandigheden die golden op het moment waarop het testament is opgesteld. Daarbij wordt (in eerste instantie) afgegaan op de tekst van het testament. Het is echter niet gezegd dat het testament strikt tekstueel / grammaticaal moet worden uitgelegd. Hoeveel ruimte bestaat om bepaalde “bedoelingen” in de tekst van het testament te lezen, hangt af van de omstandigheden van het geval.

Ter illustratie geven wij het volgende (aan de praktijk ontleende) voorbeeld over een erflaatster die bij testament haar broer had benoemd tot enig erfgenaam. Op het moment van testeren had erflaatster geen partner. De reden waarom zij haar broer benoemde tot enig erfgenaam was dat zij wenste te voorkomen dat haar ouders van haar zouden erven. Op enig moment (lees: vele jaren ná het opstellen van het testament) trouwde erflaatster. De wet bepaalt – bij gebreke van een testament – dat de partner van de erflaatster erfgenaam is. In dit geval kwam echter het reeds jaren geleden opgestelde testament boven water, op grond waarvan de broer van erflaatster enig erfgenaam zou zijn. Een redelijke uitleg van het testament leidde er in dit geval toe dat de partner van erflaatster erfde als erfgenaam.

Internationaal erfrecht

Nalatenschappen en erfrechtkwesties laten zich niet beperken door landgrenzen. Steeds vaker vallen nalatenschappen open met één of meerdere buitenlandse aspecten. Dat kan het geval zijn als de erflater met Nederlandse nationaliteit zijn gewone woon- of verblijfplaats niet in Nederland had. Het komt ook voor dat een buitenlands testament is opgemaakt (met rechtskeuze), of een nalatenschap juist in het buitenland conform een Nederlands testament moet worden afgewikkeld. Discussies over de rechtskracht van (buitenlandse) testamenten komen daarbij ook regelmatig voor. Verder kunnen een geografische spreiding van erfgenamen en de tot de nalatenschap behorende goederen zorgen voor een afwikkeling waarbij rekening moet worden gehouden met het internationale recht.  
 
Welk recht moet op grond van die regels worden toegepast en wat houdt dat recht in? Welke rechter in welk land is in het geval van een geschil bevoegd? Hoe verloopt in dat geval de procesgang en wie controleert het eerlijke verloop daarvan? Wat kan een advocaat voor u betekenen? Dit zijn stuk voor stuk vragen waarop het antwoord per situatie verschilt. Gelukkig zijn in het verleden diverse verdragen afgesloten en zijn binnen vrijwel de gehele EU per 17 augustus 2015 de bepalingen van de Europese Erfrechtverordening van toepassing, aan de hand waarvan dit soort vragen kunnen worden beantwoord.
 
Wij hebben ruime ervaring met internationaal erfrecht en bijstand aan cliënten in binnen- én buitenland. Als u niet naar een van onze kantoren kunt komen voor een gesprek (bijvoorbeeld omdat u in het buitenland verblijft), is dat mede vanwege moderne technieken geen probleem.